Tου Δρ Νίκου Δ. Κοκκώνη, Ph.D.
Στις 4 Μαρτίου 1851 γεννήθηκε στη Σκιάθο ο κορυφαίος της πεζογραφίας μας και ένας αντάξιος πρεσβευτής του ηθογραφικού μυθιστορήματος: ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης.
Ο Παπαδιαμάντης μεγάλωσε σε μια φτωχή οικογένεια ενός ιερέα, ανάμεσα σε εννιά παιδιά. Από μικρός εξοικειώθηκε γρήγορα με τις λειτουργίες, τα εκκλησιαστικά πράγματα και τη θρησκευτική ατμόσφαιρα. Όλα αυτά τον έκαναν να διαμορφώσει ένα ανένδοτο χριστιανοπρεπή χαρακτήρα, να ζει ασκητική ζωή και να μοιάζει με «ἐρημίτη» ή «κοσμοκαλόγερο». Φοίτησε στη Φιλοσοφική Σχολή της Αθήνας αλλά διέκοψε τις σπουδές του μετά από το δεύτερο χρόνο λόγω οικονομικών δυσκολιών. «Παθιασμένος με τα γράμματα από μικρός» (όπως έλεγε), μορφώθηκε μόνος του.
Στην Αθήνα ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του (1873) ως συγγραφέας και μεταφραστής (ήταν αυτοδίδακτος κάτοχος των Γαλλικών και των Αγγλικών). Παράλληλα εργαζόταν ως δημοσιογράφος των εφημερίδων «Η Ακρόπολις,» «Η Εφημερίς» και «Το Άστυ». Για βιοποριστικούς λόγους, παρέδιδε και ιδιωτικά μαθήματα σε σπίτια. Μελετούσε με πάθος την αρχαία ελληνική γραμματεία και την Ευρωπαϊκή λογοτεχνία και έκανε χρέη ιεροψάλτη σε γειτονικές εκκλησίες (π.χ., στους Αγίους Αναργύρους στο κέντρο του Ψυρρή, στον ναΐσκο του Προφήτη Ελισσαίου, στο Μοναστηράκι, κλπ.). Λέγεται πως ήταν άψογος εκτελεστής της γνήσιας Βυζαντινής μουσικής και πως έψαλλε με τόση ευλάβεια και κατάνυξη που φαινόταν σαν να προσευχόταν
Στην Αθήνα ζούσε λιτά. Οι πενιχρές απολαβές του τον υποχρέωναν να ζει άλλοτε μόνος σε ταπεινά δωμάτια σε ανήλιαγα υπόγεια στη φτωχική (τότε) γειτονιά του Ψυρρή, στην σκιά της Ακρόπολης, και άλλοτε με συμπατριώτες του. Από ένα δωμάτιο μετακόμισε όταν, ύστερα από καταρρακτώδη βροχή, κατέρρευσε η στέγη και κινδύνευσε η ζωή του. Βίωσε “τον σταυρόν του μαρτυρίου» του (όπως έλεγε) με εγκαρτέρηση. Ήταν μέρες που ούτε χαρτί δεν είχε να γράψει τα διηγήματά του. Ευτυχώς που του έδινε μπακαλόχαρτα ο ταβερνομπακάλης της φτωχογειτονιάς (ο Τριπολιτσιώτης Δημήτρης Καχριμάνης) στο στέκι του οποίου έτρωγε για εικοσιπέντε χρόνια και πλήρωνε όταν είχε χρήματα. Παράλληλα, από μια γωνία μέσα εκεί, μελετούσε και τους χαρακτήρες των πελατών και έγραφε διηγήματα.
ΜΕ ΤΗΝ ΑΣΤΕΙΡΕΥΤΗ γραφίδα του και τη γόνιμη φαντασία του, ο Παπαδιαμάντης έγραψε περίπου εκατό διηγήματα ηθογραφικού περιεχομένου. Οι ήρωές του ήταν οι άσημοι του λαού. Ήταν οι ευάλωτοι, οι αποξενωμένοι, οι περιθωριακοί, οι ταπεινοί, οι απλοί, οι φτωχοί, οι ψυχολογικά τραυματισμένοι και οι απαρηγόρητοι ερωτευμένοι. Συναισθανότανε τον αγώνα τους ο «Άγιος των Γραμμάτων» (όπως τον έχουν αποκαλέσει). Μεταξύ των έργων του εξέχουσα θέση κατέχουν «Η Φόνισσα», « Η Μετανάστις,» «Οι Έμποροι των Εθνών,» και «Η Γυφτοπούλα». Θεωρώ πως το κορυφαίο έργο του, το πιο αντιπροσωπευτικό, είναι «Η Φόνισσα» (1903). Είναι έργο ψυχογραφικό και φαίνεται βγαλμένο από τα βάθη της ψυχής του. Κεντρικό πρόσωπο του έργου είναι η Φραγκογιαννού.
Η Φραγκογιαννού αναλογίζεται τα «βάσανα» που πέρασε για να μεγαλώσει και να προικίσει τις κόρες της και τις τεράστιες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν όλοι οι φτωχοί γονείς που έχουν θυγατέρες. Έτσι, λοιπόν, κατέληξε να δολοφονεί τα κορίτσια για να τα γλιτώσει από τη δυστυχία τους. Τελικά, κυνηγημένη από την αστυνομία, πνίγεται στη θάλασσα την ώρα που ζητά καταφύγιο σε μια εκκλησία.
Στα διηγήματα του Παπαδιαμάντη παρατηρούμε μια εξαίρετη ψυχολογική περιγραφή και μια τόσο επιτυχή διείσδυση στον εσωτερικό κόσμο του κάθε ήρωα του που κερδίζουν τον αναγνώστη. Πολλοί κριτικοί τον έχουν παρομοιάσει με τον Φιόντορ Ντοστογέφσκι. Τι ήθελε να επιτύχει με τα ηθογραφικά έργα του ο Παπαδιαμάντης; Να τι έχει πει επι του θέματος: «Μέσω της λογοτεχνίας προσπαθώ να παρουσιάσω παραδείγματα προς μίμηση, γιατί έτσι τα μορφωτικά αγαθά μεταδίδονται κατευθείαν στις ψυχές των ανθρώπων και μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξή τους».
ΤΟ 1908 ο ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ γύρισε στη Σκιάθο, ύστερα από 25 χρόνια παραμονής στην Αθήνα. Αισθανόταν, έλεγε, «σαν εξόριστος μακριά από την αγκαλιά του νησιού». Εξακολούθησε να κάνει μεταφράσεις για να έχει κάποιον πόρο ζωής, αλλά γρήγορα τα χέρια του πρήστηκαν και του ήταν δύσκολο να γράφει πια.
Η δύσκολη ζωή του τον έφερε πρόωρα στο θάνατο από πνευμονία στις 3 Ιανουαρίου του 1911. Ο «κοσμοκαλόγερος» είχε τώρα περάσει στην αιωνιότητα. Ήταν μόλις 60 ετών. Με την είδηση του θανάτου του όλη η Σκιάθος έκλαψε, και σύντομα το πένθος έγινε πανελλήνιο. Επίσημα μνημόσυνα έγιναν στην Αθήνα, στην Αλεξάνδρεια, στην Πόλη και αλλού. Ήταν άγαμος και δεν άφησε απογόνους. Τιμήθηκε με το παράσημο του Αργυρού Σταυρού του Σωτήρος και στον αερολιμένα της Σκιάθου δόθηκε το όνομα «Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης».
ΑΥΤΟΣ ΗΤΑΝ Ο ΣΚΙΑΘΗΤΗΣ Παπαδιαμάντης που δικοί μας και ξένοι κριτικοί τον θεωρούν ως τον κορυφαίο της πεζογραφίας μας. Αυτός, το φτωχό παπαδοπαίδι, που δικαιωματικά τώρα κατέχει μια θέση στο πάνθεον των Ελλήνων λογοτεχνών μας.
Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. Ο αγαπημένος πεζογράφος μου από τότε που ο καθηγητής των Νέων Ελληνικών στο Πρώτο Γυμνάσιο Αρρένων της Τρίπολης μας μίλαγε για «διηγήματα που η κάθε σελίδα τους μυρίζει λιβάνι» και μας έκανε να κρεμόμαστε από τα χείλη του. Για χρόνια ήθελα πολύ να επισκεφτώ κάποια μέρα τη Σκιάθο και να δω πού έμενε ο ήρωας μου, που περπάταγε και τι εβλεπε με τα μάτια της ψυχής του.
Ευχαριστώ το Θεό για την καλή τύχη που είχα να εκπληρωθεί, τελικά, ο πόθος μου και να βρεθώ ευλαβής προσκυνητής στο νησί του άριστου των λογοτεχνών μας και ιδιαίτερα στο σπίτι που αυτός είχε ζήσει. Θεοπροικισμένε διάκονε της λογοτεχνίας, σε ευγνωμονώ γιατί πολύ με ενέπνευσες στα πέτρινα χρόνια της ξυπόλυτης νιότης μου και με έπεισες με τη γραφή σου πως η μόρφωση θα σήμαινε κάποτε για μένα μια δεύτερη γέννηση.
Δρ Νίκος Δ. Κοκκώνης, Ph. D.
Www.MyArcadiaBooks.Com
