ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ – Πολλοί Έλληνες που εργάστηκαν ή εργάζονται στις Ηνωμένες Πολιτείες αναρωτιούνται πώς μπορούν να κατοχυρώσουν σύνταξη χωρίς να χάσουν ασφαλιστικά δικαιώματα στην Ελλάδα.
Η διμερής Συμφωνία Κοινωνικής Ασφάλειας Ελλάδας–ΗΠΑ, που ισχύει από το 1994, δίνει λύσεις μέσα από τον μηχανισμό “totalization”.
Ο οικονομολόγος Θεόδωρος Ξούλος εξηγεί τις βασικές διατάξεις και τα πρακτικά βήματα.
Η Συμφωνία Κοινωνικής Ασφάλειας Ελλάδας-ΗΠΑ (in force από 1 Σεπτεμβρίου 1994) επιτρέπει στους Έλληνες κατοίκους ΗΠΑ να συνυπολογίζουν τους χρόνους ασφάλισης και των δύο χωρών, να αποφεύγουν διπλή καταβολή εισφορών σε ορισμένες περιπτώσεις, και να λαμβάνουν μερική σύνταξη από κάθε σύστημα. Στο άρθρο αυτό αναλύονται οι βασικές διατάξεις, τεχνικές λεπτομέρειες, προϋποθέσεις εφαρμογής, πρακτικά σενάρια και επισημάνσεις για την ορθή αξιοποίηση των δικαιωμάτων.
⸻
1. Νομικό πλαίσιο της Συμφωνίας (Totalization Agreement)
Η συμφωνία υπεγράφη στις 22 Ιουνίου 1993 και τέθηκε σε ισχύ την 1η Σεπτεμβρίου 1994.
Η SSA (Social Security Administration) των ΗΠΑ διατηρεί την εκδοχή του πλήρους κειμένου και ενημερωτικά έντυπα.
Σκοπός:
• αποφυγή διπλής ασφάλισης/συνεισφοράς σε μισθωτή εργασία,
• συμπλήρωση “κενών” χρόνου (totalization) για θεμελίωση σύνταξης,
• καταβολή παροχών (γήρατος, αναπηρίας, επιζώντων) όταν ο ασφαλισμένος εργάστηκε σε Ελλάδα, ΗΠΑ ή και στα δύο.
Η SSA διευκρινίζει ότι οι συμφωνίες «social security agreements» θεωρούνται «Totalization Agreements» και ότι εξυπηρετούν δύο βασικούς σκοπούς: αποτροπή διπλής καταβολής και συμπλήρωση χρόνου για σύνταξη.
⸻
2. Κάλυψη και εφαρμογή σε μισθωτούς / αυτοαπασχολούμενους
2.1 Μισθωτοί – Απόσπαση (detached workers)
• Όταν εργοδότης ενός συμβαλλόμενου κράτους στέλνει υπάλληλο στο άλλο κράτος για μέχρι 5 έτη, ο εργαζόμενος και ο εργοδότης παραμένουν ασφαλιστικά υπό το σύστημα της χώρας αποστολής, χωρίς υποχρέωση συνεισφοράς στο έδαφος υποδοχής.
• Η διαδικασία πιστοποίησης γίνεται μέσω Certificate of Coverage (Έντυπο GR/USA 1 από Ελλάδα, αντίστοιχο έντυπο από ΗΠΑ).
2.2 Αυτοαπασχολούμενοι
• Αν ο αυτοαπασχολούμενος διαμένει στις ΗΠΑ, υπάγεται υποχρεωτικά στο αμερικανικό σύστημα, χωρίς συμμετοχή στο ελληνικό (και αντίστροφα).
• Αν δραστηριοποιείται και στις δύο χώρες, εφαρμόζεται κανόνας υπαγωγής στη χώρα κατοικίας.
Αυτοί οι κανόνες εξασφαλίζουν ότι δεν υπάρχει ταυτόχρονη υποχρέωση καταβολής εισφορών σε δύο κράτη για τις ίδιες εργασιακές περιόδους.
⸻
3. Συνυπολογισμός χρόνου (Totalization) και υπολογισμός παροχών
3.1 Προϋποθέσεις συνυπολογισμού στις ΗΠΑ
• Πρέπει να υπάρχει τουλάχιστον 6 quarters ασφάλισης στο αμερικανικό σύστημα.
• Αν ο χρόνος στις ΗΠΑ δεν αρκεί για δικαίωμα, τότε η SSA λαμβάνει υπόψη τους ελληνικούς χρόνους (που δεν επικαλύπτονται) για θεμελίωση.
• Κάθε 75 ημέρες που πιστοποιεί ο ελληνικός φορέας αντιστοιχούν σε 1 quarter ασφάλισης στις ΗΠΑ (η μετατροπή)· όμως δεν προστίθενται παραπάνω από 4 quarters ετησίως.
• Όταν θεμελιώνεται δικαίωμα με αυτό τον τρόπο, εφαρμόζεται αναλογία: η SSA υπολογίζει το πρωταρχικό ποσό (Primary Insurance Amount) με βάση το εισόδημα που πιστοποιήθηκε μόνο υπό το καθεστώς ΗΠΑ και αναλογεί το ποσοστό χρόνου των ΗΠΑ επί του συνολικού χρόνου.
• Αν αργότερα συγκεντρωθούν επαρκείς quarters στις ΗΠΑ χωρίς τον συνυπολογισμό, η παροχή που εκδόθηκε βάσει της μεθόδου totalization παύει (φήμης υπαναχώρηση).
3.2 Συνυπολογισμός στο ελληνικό σύστημα
• Αν θεμελιώνεται δικαίωμα μόνο με ελληνικούς χρόνους, εφαρμόζονται οι ελληνικές διατάξεις (γήρατος, αναπηρίας, θανάτου).
• Αν δεν υπάρχει δικαίωμα μόνο με τους ελληνικούς χρόνους, προστίθενται οι αμερικανικοί χρόνοι (που δεν επικαλύπτονται) για να ανοίξει δικαίωμα.
• Υπολογίζεται «θεωρητικό ποσό» ως εάν όλες οι περίοδοι είχαν γίνει στο ελληνικό σύστημα, στη συνέχεια θεωρείται αναλογική παροχή με βάση την αναλογία ελληνικών περιόδων προς το σύνολο.
• Αν οι ελληνικοί χρόνοι < 300 ημέρες και δεν υπάρχει αυτοτελές δικαίωμα, δεν καταβάλλεται παροχή βάσει της σύμβασης.
• Η ελληνική νομοθεσία περί μείωσης/αναστολής παροχών (λόγω άλλης παροχής ή εισοδήματος) εφαρμόζεται και στην περίπτωση που η άλλη παροχή εισόδημα προέρχεται από τις ΗΠΑ.
3.3 Μετατροπή μονάδων
• 1 quarter ΗΠΑ = 75 ελληνικές ημέρες.
• 4 quarters = 300 ημέρες (στο ετήσιο πλαίσιο).
⸻
4. Διαδικασία αίτησης, έγγραφα & επικοινωνία
4.1 Υποβολή αίτησης
• Η αίτηση υποβάλλεται σε έναν από τους δύο φορείς (SSA ή ελληνικός φορέας), και αυτός διαβιβάζει τα στοιχεία στον άλλο.
• Για κατοίκους εκτός ΗΠΑ, η αίτηση U.S. γίνεται μέσω Federal Benefits Unit (FBU) της πρεσβείας / προξενείου.
4.2 Έγγραφα & επικυρώσεις
• Πιστοποιημένα αντίγραφα από ένα φορέα γίνονται αποδεκτά από τον άλλο χωρίς περαιτέρω επικύρωση (π.χ. προξενική).
• Τα έγγραφα πρέπει να περιλαμβάνουν: ονοματεπώνυμο, ημερομηνίες ασφάλισης, αριθμούς ασφάλισης (SSN / ΑΜΚΑ), εργοδότη / επάγγελμα.
• Για την έκδοση Certificate of Coverage: από ελληνική πλευρά μέσω του e-ΕΦΚΑ (ή προηγουμένων ταμείων), από αμερικανική μέσω SSA.
4.3 Ανταλλαγή πληροφοριών
Οι φορείς υποχρεούνται να συνεργάζονται και να ανταλλάσσουν στοιχεία για την εφαρμογή της συμφωνίας (π.χ. επαλήθευση χρόνων, έλεγχο επικαλύψεων).
Πληροφορίες χρησιμοποιούνται μόνο για σκοπούς της συμφωνίας και υπόκεινται στον νόμο περί προστασίας προσωπικών δεδομένων.
5. Επισημάνσεις, περιορισμοί & κινήσεις προσοχής
1. Αλλαγές ελληνικού δικαίου & μεταρρυθμίσεις
Η ελληνική ασφαλιστική νομοθεσία έχει υποστεί σημαντικές αλλαγές (π.χ. νόμοι 4387/2016, 4670/2020). Όμως, η συμφωνία δεν αναιρείται από αυτές: εφαρμόζεται ο τρέχων ελληνικός νόμος πεδίου εφαρμογής για τις ελληνικές παροχές.
2. Συνδυασμός με φορολογικές συνθήκες
Η συμφωνία ασφάλισης δεν αντικαθιστά τη φορολογική συνθήκη Ελλάδας-ΗΠΑ. Πρέπει να εξετάζεις και τις δύο πλευρές για να αποφεύγεις διπλή φορολόγηση.
3. Παρακολούθηση για αλλαγές / πρωτόκολλα
Ενδέχεται να εκδίδονται διοικητικά πρωτόκολλα ή διευκρινίσεις από τους φορείς — καλό είναι να ενημερώνεσαι.
4. Καλός συντονισμός με φορείς
Λόγω πολυπλοκότητας, προτείνεται συνεργασία με εργατολόγο ή ειδικό διεθνών ασφαλιστικών θεμάτων (international social security specialist).
5. Αξιοποίηση Certificate of Coverage
Σε αποσπάσεις, αν δεν εκδοθεί έγκαιρα Certificate, κινδυνεύεις να υποχρεωθείς να καταβάλλεις παράλληλες εισφορές στο άλλο κράτος.
⸻
Συμπεράσματα & πρακτικές συστάσεις
• Η συμφωνία αποτελεί ισχυρό εργαλείο για Έλληνες κατοίκους ΗΠΑ: εξασφαλίζει ότι δεν χάνουν χρόνο ασφάλισης, αποφεύγεται η διπλή εισφορά (σε πολλές περιπτώσεις).
• Στην πράξη, η εφαρμογή απαιτεί προσεκτική καταγραφή των περιόδων, ορθή συμπλήρωση αιτήσεων, και συνεργασία με τους φορείς SSA / e-ΕΦΚΑ.
• Για ένα άτομο που εργάστηκε και στις δύο χώρες, η αίτηση σε έναν φορέα είναι αρκετή για να κινηθεί η διαδικασία διεθνούς συντονισμού.
• Ο υπολογισμός των ποσών σύνταξης γίνεται με αναλογία, και δεν υπάρχει «ενιαία σύνταξη»—κάθε κράτος πληρώνει το τμήμα που αντιστοιχεί στον χρόνο και εισοδήματα που αναγνωρίζει.
Θεόδωρος ΞούλοςΟικονομολόγος – Σύμβουλος Ασφαλιστικών, Εργατικών & Συνταξιοδοτικών θεμάτων
τ: 2611812912κ: 6984054010
δ: Κωνσταντίνου Κανάρη 25-27, Πάτρα – τ.κ. 26222
