Γράφει ο Δρ Νίκος Δ. Κοκκώνης
ΕΚΠΛΗΞΗ ΜΑΣ περίμενε όταν, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού μας στην Ισπανία πριν από μερικά χρόνια, σταματήσαμε ένα πρωί (η σύζυγος μου και εγώ) να δούμε το παραθαλάσσιο Σαγούντο, μια πόλη με πληθυσμό γύρω στις εξήντα χιλιάδες και γεμάτη ιστορία και πολιτισμό, στην ανατολική ακτή της χώρας και δυόμιση ώρες με το τρένο από την Ταρραγόνα.
Προσωπικά, ήθελα να επισκεφτώ το Σαγούντο γιατί, απ’ ό,τι θυμόμουν από τα γυμνασιακά μου χρόνια, όταν απομνημονεύαμε ολόκληρες σελίδες ιστορίας για έναν καλό βαθμό στην τάξη, εκεί είχε γίνει μια μάχη για τον έλεγχο της δυτικής Μεσογείου, που πυροδότησε έναν από τους σημαντικότερους πολέμους της αρχαιότητας: τον δεύτερο Καρχηδονιακό πόλεμο.
ΤΟ ΣΑΓΟΥΝΤΟ ιδρύθηκε τον 7ο αιώνα π.Χ. και, χάρη στη γεωγραφική στρατηγική του θέση, εξελίχθηκε γρήγορα σε σημαντικό εμπορικό λιμάνι της Μεσογείου. Αναπτύχθηκε πολιτιστικά και οικονομικά, γνώρισε άνθηση στο εμπόριο και έκοψε τα δικά του νομίσματα.
Η πιο δραματική ιστορική στιγμή του Σαγούντο ήρθε το 218 π.Χ., όταν δέχθηκε επίθεση από έναν 26χρονο στρατηγό από την Καρχηδόνα (αφρικανική πόλη στη σημερινή Τυνησία), τον Αννίβα, αν και είχε τεθεί υπό ρωμαϊκή προστασία, σύμφωνα με μια συνθήκη μεταξύ Καρχηδονίων και Ρωμαίων. Η κατάκτηση του Σαγούντο ήταν απαραίτητη για το σχέδιο του Αννίβα για επικράτηση στη δυτική Μεσόγειο και παγκόσμια κυριαρχία. Η πόλη ήταν από τις πιο οχυρές της περιοχής. Επιπλέον, η πανίσχυρη Καρχηδονιακή αυτοκρατορία χρειαζόταν μια σταθερή πηγή εισοδήματος για να πληρώνει τον μισθοφορικό στρατό της. Η Ισπανία με το ασήμι της ήταν η απάντηση.
Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας, οι κάτοικοι του Σαγούντο φαινόταν να έχουν ένα τεράστιο πλεονέκτημα καθώς υπερασπίζονταν την πόλη τους από τον λόφο ψηλά. Πολέμησαν ηρωικά, γράφοντας μια ένδοξη σελίδα στην ιστορία της πόλης τους. Τραυμάτισαν και τον Αννίβα βαριά στον μηρό με δόρυ. Οι υποσχεμένες ενισχύσεις από τη συμμαχική Ρώμη που περίμεναν πιστά δεν έφθασαν, όμως, ποτέ. Οι Ρωμαίοι τότε είχαν εμπλακεί σε πόλεμο με τους Ιλλυριούς και δεν έδωσαν στην καρχηδονιακή απειλή την προσοχή που της έπρεπε. Έτσι, μετά από οκτώ μήνες σκληρής πολιορκίας, οι τελευταίες άμυνες του Σαγούντο κατέρρευσαν. Ο σκληροτράχηλος Αννίβας εξόντωσε κάθε ενήλικο άνδρα και κατάστρεψε την πόλη.
ΝΙΩΘΟΝΤΑΣ ΤΩΡΑ δυνατός και ασφαλής, ο Αννίβας ήταν πλέον έτοιμος να βαδίσει εναντίον της Ρώμης, προκαλώντας τον δεύτερο Καρχηδονιακό πόλεμο, που διήρκεσε 17 χρόνια και αποκάλυψε την πρωτοφανή στρατιωτική ιδιοφυΐα του. Ο κακόφημος στρατηγός εφάρμοσε δαιμόνιες, καινοτόμες τεχνικές μάχης, που αργότερα θα γίνονταν στόχοι για κάθε μεγάλο στρατιωτικό ηγέτη.
Ο πόλεμος ήταν χερσαίος, με τον Αννίβα να εισβάλλει στην Ιταλία μέσα από τα κακοτράχαλα μονοπάτια των ήδη χιονισμένων Πυρηναίων και Άλπεων. Αυτή η εκπληκτικά τολμηρή και επικίνδυνη διάβαση του, με 82.000 πεζούς, 12.000 ιππείς και 37 πολεμικούς ελέφαντες, έπειτα από 16 ημέρες πάνω στα βουνά και 5 μήνες από την ημέρα που ξεκίνησε από την ισπανική του βάση, ήταν ένα από τα πιο θρυλικά, απίστευτα στρατιωτικά κατορθώματα, προκαλώντας ταραχές σε όλο τον κόσμο.
Ο Αννίβας ήταν ο μεγαλύτερος εχθρός της Ρώμης. Κατηχημένος ως μικρό παιδί ακόμη, από τον πατέρα του να μισεί τους Ρωμαίους και να του ορκίζεται να τους πολεμήσει μέχρι την ημέρα του θανάτου του, έγινε τέτοιος εφιάλτης γι’ αυτούς που το «Ο Αννίβας προ των θυρών» έβγαινε με τρόμο από τα στόματα όλων στη Ρώμη.
Τελικά, ωστόσο, ο βάναυσος Αννίβας ηττήθηκε και η Καρχηδόνα έχασε τις κατακτήσεις της και τη δύναμη της. Γύρω στα 146 π.Χ., η Καρχηδονιακή αυτοκρατορία εξαφανίστηκε εντελώς και ο στρατηλάτης της αυτοκτόνησε αντί να παραδοθεί στις ρωμαϊκές αρχές. Μέχρι τότε, όμως, αυτός και οι σύμμαχοί του είχαν εξοντώσει περισσότερους από 500.000 ανθρώπους και είχαν καταστρέψει 400 πόλεις.
Έτσι ξεκίνησε ένα νέο και σημαντικό κεφάλαιο στην ιστορία της Ιβηρικής χερσονήσου. Οι Ρωμαίοι ξαναέχτισαν το Σαγούντο, λατινοποιώντας το όνομά του σε Saguntum, αποκατέστησαν την ιστορική του σημασία, έδωσαν στους κατοίκους του τη ρωμαϊκή ιθαγένεια και το εμπλουτίσαν με μνημεία των οποίων τα ερείπια φαίνονται ακόμα και σήμερα.
ΟΤΑΝ ΕΠΙΣΚΕΦΘΗΚΑΜΕ το Σαγούντο, μια ανοιξιάτικη ημέρα με καταγάλανους ουρανούς, η αρχαία πόλη, που φαινόταν να περίμενε να την ανακαλύψουμε, ανοίχτηκε μπροστά μας σαν ένα ζωντανό βιβλίο ιστορίας, προσφέροντας μας ένα μαγευτικό ταξίδι μέσα από αιώνες αξιοσημείωτης κληρονομιάς.
Τα απομεινάρια του απέραντου κάστρου, που στεφανώνει ένα λόφο με επίπεδη κορυφή και έχει δει την άνοδο και την πτώση πολιτισμών, κυριαρχούσαν σε περίοπτη θέση στην πόλη. Τα αμυντικά τείχη ήταν ορατά από πολλά χιλιόμετρα μακριά.
Μετά από μια ευχάριστη περιπλάνηση στα πλακόστρωτα στενά, ελικοειδή σοκάκια της παλιάς συνοικίας στην καρδιά της ήσυχης πόλης, με μόνο το τιτίβισμα των σπουργιτών να γεμίζει την πρωινή ατμόσφαιρα, ξεκινήσαμε να εξερευνήσουμε το φρούριο όπου είχαν σφραγίσει το ιστορικό στίγμα τους Βησιγότθοι, Ρωμαίοι, Μαυριτανοί και ο ίδιος ο Αννίβας.
Αρχίσαμε την ανάβαση προς το κάστρο. Σχεδόν σε κάθε καμπύλη της πεζοπορίας μας αποκαλύφτηκε μια διαφορετική γραφική θέα είτε του κάστρου πάνω είτε της πόλης κάτω. Σε ένα σημείο πέτρες φαινόταν να βρίσκονται σε διαδικασία διαλογής. Στεκόμενοι για μια στιγμή μπροστά τους, αναρωτηθήκαμε πόση χειρωνακτική εργασία πρέπει να είχε χρειαστεί για να σφυρηλατηθεί κάθε μια πέτρα σε αρκετά επίπεδο σχήμα ώστε να χτιστούν τα ίσια τείχη του οχυρού.
Όταν φτάσαμε στην κορυφή του λόφου, μας υποδέχτηκε μια δροσερή αύρα που έπνεε από το μέρος της θάλασσας. Η εντυπωσιακή πανοραμική θέα απλώθηκε προς όλες τις κατευθύνσεις, με τη γαλάζια Μεσόγειο να αστράφτει στον Απριλιατικο ήλιο και με τη γραφική Βαλένθια να προβάλει περήφανα στο βάθος. Η επιβλητική άποψη απεικόνιζε τη γεωγραφικά στρατηγική θέση του Σαγούντο ως παρατηρητήριο στη θάλασσα και το λόγο για τον οποίο είχε γίνει στόχος από πολλούς λαούς κατά τη διάρκεια της μακρόχρονης ιστορίας του. Τι μαγεία να απορροφάς μια τόσο επιβλητική ιστορική ατμόσφαιρα!
Από εκεί που στεκόμαστε, περικυκλωμένοι από ερειπωμένα απομεινάρια παλιάς δόξας και με την ιστορία να μας κοιτάζει κατάματα, μπορούσαμε σχεδόν να δούμε τον εχθρό να πλησιάζει από τα νότια. Μπορούσαμε σχεδόν να ακούμε τον Αννίβα να μιλά στους άντρες του και να τους γεμίζει αυτοπεποίθηση, να πυροδοτεί το μαχητικό τους πνεύμα και να αποκαλεί τον εχθρό «ζώα» προς σφαγή. Ο στυγνός στρατηλάτης ήξερε ότι ευγενικές σκέψεις δεν έχουν θέση στις μάχες. Οι στρατιώτες του θα ήταν πιο πρόθυμοι να σκοτώσουν «ζώα» παρά συνανθρώπους.
Και μπορούσαμε να ακούμε τη βουή των στρατευμάτων πριν ξεκινήσει η μάχη και μετά το χλιμίντρισμα αλόγων, τον βρυχηθμό ελεφάντων και το σφύριγμα βελών που σκοτείνιαζαν τον ουρανό. Σύντομα πυκνός μαύρος καπνός άρχισε να σηκώνεται πάνω από το οροπέδιο από την φλεγόμενη πόλη.
ΚΑΤΕΒΑΙΝΟΝΤΑΣ ΜΕΣΑ από σκιερά πεύκα, επισκεφτήκαμε το σαγηνευτικό αμφιθέατρο κλασικού στυλ, φωλιασμένο στη βόρεια πλαγιά του λόφου, ένα από τα σημαντικότερα κοσμήματα του ρωμαϊκού πολιτισμού στην Ισπανία, με αρχική χωρητικότητα 8,000 θεατών. Μπαίνοντας στο θέατρο, οραματιστήκαμε τις ζωντανές παραστάσεις που κάποτε κοσμούσαν τη σκηνή του, με τους Ρωμαίους να επευφημούν και να χειροκροτούν τους ηθοποιούς. Πόσα μεγαλειώδη θεάματα και παραστάσεις θα είχε φιλοξενήσει αυτό το θέατρο, αφήνοντας μια γεύση από το παρελθόν του χαραγμένη στα φθαρμένα τώρα πέτρινα καθίσματα του.
Προϊόν της ρωμαϊκής ανοικοδόμησης, πέντε χρόνια μετά την επιδρομή του Αννίβα, το αμφιθέατρο φαινόταν πιο ολοκληρωμένο από το θέατρο της Ταρραγόνα που είχαμε δει τέσσερις ημέρες νωρίτερα. Ήταν το πρώτο επίσημο εθνικό μνημείο που κηρύχθηκε στην Ισπανία (1896).
ΚΑΙ Η ΕΚΠΛΗΞΗ;
Η έκπληξη ήρθε όταν συνομιλήσαμε με έναν υπάλληλο ασφαλείας στον αρχαιολογικό χώρο, συνταξιούχο καθηγητή πολιτιστικής ιστορίας και τώρα ιστορικό της πόλης. Ο ευγενικός κύριος χάρηκε που συνάντησε δύο «Γκριέγκους» και προσφέρθηκε ευγενικά να μας βγάλει μια φωτογραφία κοντά στα ρωμαϊκά ερείπια.
Στη συνέχεια μας είπε πως η πόλη, τώρα μια πολυσύχναστη σιδηροδρομική διασταύρωση για την ανατολική ισπανική ακτή, είχε ιδρυθεί από Έλληνες αποίκους από το νησί της Ζακύνθου και ήταν γνωστή για κάποιο διάστημα ως «Ζακυνθαίων πόλις» και «Ζακάνθα» (από όπου, με παραφθορά, το όνομά Σαγούντο)—μία από τις πέντε ζακυνθινές αποικίες στη δυτική ακτή της Μεσογείου.
Λοιπόν, το γοητευτικό Σαγούντο ήταν κάποτε μια Ζακυνθινή αποικία και το χώμα στο οποίο στεκόμαστε ήταν το ίδιο έδαφος πάνω στο οποίο οι συμπατριώτες μας Ζακύνθιοι είχαν σημαδέψει την ιστορία τους χιλιάδες χρόνια πριν! Ζακύνθιοι ήταν αυτοί που είχαν αντισταθεί ηρωικά στον στυγνό επιδρομέα Αννίβα!
ΚΑΘΩΣ ΤΟ ΤΡΕΝΟ έβγαινε από το σταθμό, κατευθυνόμενο προς τη Βαλένθια, μου ήρθαν στο μυαλό τα σοφά λόγια του Εκκλησιαστή: «Γενεά πορεύεται καὶ γενεὰ ἔρχεται, καὶ ἡ γῆ εἰς τὸν αἰῶνα ἕστηκεν.» Το Σαγούντο, με την πολυτάραχη ιστορία του, εδώ βρισκόταν, και ας είχε ο βάναυσος Αννίβας εξαφανίσει ολόκληρες γενεές ανδρών του. Σκέφτηκα και τις εκπλήξεις που επιφυλάσσει αυτός ο κόσμος και τις προσφέρει άφθονα στους αμύητους αλλά περίεργους.
Υ.Γ. Σαν να μην ήταν αρκετή η μια έκπληξη, πριν από λίγες ημέρες έμαθα ότι, σε μια συγκινητική τελετή που έλαβε χώρα στη Ζάκυνθο τον Οκτώβριο του 2017, Ισπανοί αντιπρόσωποι (μιλώντας στην ελληνική γλώσσα) και τοπικοί άρχοντες κήρυξαν την αδελφοποίηση Σαγούντο-Ζακύνθου και γιόρτασαν τους «δεσμούς 3.000 χρόνων.»
Δρ Νίκος Δ. Κοκκώνης
Συγγραφέας του βραβευμένου βιογραφικού μυθιστορήματος «Ελλάδα Μου, Πατρίδα Μου» (Έπαινος Ακαδημίας Αθηνών)
Www.MyArcadiaBooks.Com
