Λένε ότι στην Αμερική, όποια πέτρα κι αν σηκώσεις, θα βρεις έναν Έλληνα. Στην περίπτωση του Βασίλειου Τσιάνου, η φράση αυτή επιβεβαιώνεται με τον πιο κυριολεκτικό τρόπο.
Για την ακρίβεια ήταν αυτός που παρέδωσε στην Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν τον μαγνήτη σπανίων γαιών που η Γερμανίδα πρόεδρος της Κομισιόν παρουσίασε στο τραπέζι της Συνόδου των G7 στον Καναδά ως σύμβολο της ευρωπαϊκής βιομηχανικής αναγέννησης. Ο μαγνήτης πέρασε από τα χέρια του Ντόναλντ Τραμπ και των υπόλοιπων ηγετών, προτού καταλήξει ως δώρο στον Καναδό πρωθυπουργό Μαρκ Κάρνεϊ.
Αντιπρόεδρος της καναδικής εταιρίας Neo, που δημιούργησε το πρώτο εργοστάσιο σπανίων γαιών στην Ευρωπαϊκή Ένωση, και πρόεδρος της Παγκόσμιας Ένωσης Βιομηχανίας Σπανίων Γαιών (REIA) με έδρα τις Βρυξέλλες, ο Βασίλειος Τσιάνος διαδραματίζει κεντρικό ρόλο σε μια βιομηχανία που έχει μετατραπεί σε πεδίο στρατηγικού ανταγωνισμού με βαθιές γεωπολιτικές και οικονομικές συνέπειες για τον 21ο αιώνα.
Τα ταξίδια του δεν θυμίζουν εταιρικές συνεδριάσεις αλλά γεωπολιτικό οδοιπορικό, ταξιδεύοντας από την Ουκρανία και το Καζακστάν μέχρι την Κίνα και τον αρκτικό κύκλο στη Γροιλανδία σε αναζήτηση νέων αλυσίδων εφοδιασμού. Όταν το «Βήμα» επικοινώνησε μαζί του, βρισκόταν στο Σαντιάγκο της Βραζιλίας λίγο πριν αναχωρήσει για τη Μαλαισία.
Σε αυτή τη συνέντευξη, ο Βασίλειος Τσιάνος εξηγεί γιατί οι σπάνιες γαίες αποτελούν το νέο στρατηγικό «πετρέλαιο» της εποχής, τους κινδύνους για την Ευρώπη, αλλά και τον ρόλο που μπορεί να διεκδικήσει η Ελλάδα σε αυτή τη νέα γεωοικονομική πραγματικότητα.
– Γιατί οι σπάνιες γαίες έχουν μετατραπεί σε ζήτημα στρατηγικής σημασίας σε μια εποχή αναζωπύρωσης του ανταγωνισμού μεγάλων δυνάμεων;
Οι σπάνιες γαίες είναι τα κρίσιμα μεταλλεύματα για την παραγωγή μονίμων μαγνητών. Οι μαγνήτες σπάνιων γαιών είναι κρίσιμο εξάρτημα για κινητήρες κυρίως στις ακόλουθες εφαρμογές: ηλεκτροκίνητα οχήματα, υπεράκτιες ανεμογεννήτριες, αντλίες νερού σε ενεργειακά αποδοτικά κτήρια, σερβομηχανισμούς και συστήματα πρόωσης drones, και στους τουρμποκινητήρες εκκίνησης των μαχητικών αεροσκαφών Ραφάλ και F-35. Η προσθήκη των μαγνητών σπάνιων γαιών σε κινητήρες ξεκλειδώνει κατά μέσο όρο 30% ενεργειακή αποδοτικότητα, που κατ’επέκταση ξεκλειδώνει την τεχνική σκοπιμότητα και την οικονομική λογική των παραπάνω κρίσιμων τεχνολογιών. Έτσι, λοιπόν, η ιδιότητα ενεργειακής εξοικονόμησης είναι στρατηγικής σημασίας τόσο για την ενεργειακή ασφάλεια όσο και για την αμυντική ασφάλεια μιας μεγάλης δύναμης, όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση, η Αμερικής, και η Κίνα.
– Οι ΗΠΑ προσπαθούν να εξασφαλίσουν τα διαθέσιμα κοιτάσματα σπάνιων γαιών, ενώ η Κίνα εφαρμόζει πλέον αυστηρούς ελέγχους στις εξαγωγές. Πόσο ευάλωτη είναι η Ευρώπη σε αυτή τη νέα πραγματικότητα;
Η Ευρώπη διανύει μέρες που θα διαμορφώσουν δεκαετίες. Μέχρι προ λίγων μηνών, η Ευρώπη είχε αποκλειστική εξάρτηση για μαγνήτες σπάνιων γαιών από την Κίνα. Το στοίχημα ανασυγκρότησης και αναδιανομής της εφοδιαστικής γεωγραφίας σπάνιων γαιών είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχημένη μετάβαση της ευρωπαϊκής αυτοκινητοβιομηχανίας στην ηλεκτροκίνηση. Πάνω από το 80% της αγοράς αυτών των μαγνητών αποδίδεται στις αυτοκινητοβιομηχανίες. Το ρίσκο διακοπής εφοδιασμού μαγνητών συνεπάγεται παύση παραγωγής αυτοκινήτων. Όπως μπορείτε να φανταστείτε, αυτό σημαίνει δεκάδες χιλιάδες θέσεις εργασίας αυτοκινητοβιομηχανιών τίθενται σε κίνδυνο. Φανταστείτε την πολιτική διάσταση ενός τέτοιου ενδεχόμενου. Αντίστοιχα στα εξοπλιστικά, πάρα την πολύ μικρότερη κλίμακα ζήτησης, υπάρχει το ενδεχόμενο διακοπής εφοδιασμού μαγνητών Νεοδυμίου ή Σαμαρίου. Αυτή τη στιγμή παραμένει χωρίς καμία εναλλακτική πηγή εφοδιασμού. Τα ελάχιστα ορυχεία σε Λατινική Αμερική, Αυστραλία και Νοτιοανατολική Ασία που έχουν συγκριτικά καλύτερες πιθανότητες έναρξης παραγωγής βαριών σπάνιων γαιών πρέπει να στηριχθούν άμεσα από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και την Κομισιόν. Θεωρώ ότι είναι το μεγαλύτερο ενεργό ρίσκο της ΕΕ αυτή την περίοδο, και αντιμετωπίζεται μόνο με ταχεία κοινή πολιτική επείγουσας προμήθειας, τύπου εμβολίων Κορονοϊού. Στα θετικά, με την Καναδική εταιρία Neo, χτίσαμε στην Εσθονία το μεγαλύτερο και ανταγωνιστικότερο εργοστάσιο μαγνητών σπάνιων γαιών του δυτικού κόσμου. Είναι μια σημαντική ανακούφιση για τις ευρωπαϊκές αυτοκινητοβιομηχανίες, αλλά εξυπηρετεί μόνο το 10-15% της ζήτησης τους.
– Βλέπετε διάθεση ανάληψης ρίσκου για να δημιουργηθεί μια ισχυρότερη ευρωπαϊκή βάση παραγωγής ή κυριαρχεί ακόμη ο φόβος του κόστους και των πολιτικών εμποδίων;
Όταν ξεκίνησα, προ πενταετίας, να κάνω «φασαρία» στις Βρυξέλλες για την επιτακτική ανάγκη εισήγησης νομοθετικού και ρυθμιστικού πλαισίου που να ξεκλειδώνει την οικονομική λογική για ανταγωνιστική παραγωγή σπάνιων γαιών στην Ευρώπη, όλες οι συζητήσεις γυρνούσαν γύρω από το ρίσκο διαταραχής αλυσίδων εφοδιασμού. Σήμερα, το ρίσκο έχει μετατραπεί σε κρίση. Για αυτό υπάρχει πλέον και η διάθεση για γενναία δημόσια πολιτική στις Βρυξέλλες. Πιστεύω ότι οι κόποι όλων μας στην ευρύτερη βιομηχανία σπάνιων γαιών δικαιώνονται. Έχω βαθιά εμπιστοσύνη στους θεσμούς της ΕΕ και στη G7 . Πιστεύω θα καταφέρουν να συγκροτήσουν έναν οργανισμό ή ρυθμιστικό όργανο για συγκέντρωση ζήτησης και κοινή προμήθεια, καθώς και δημιουργία αποθεμάτων, κάτι δηλαδή αντίστοιχο του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας τη δεκαετία του 1970 για αντιμετώπιση της κρίσης πετρελαίου.
– Ρεαλιστικά, ποιο μπορεί να είναι το αποτύπωμα της Ελλάδας σε αυτή τη νέα γεωοικονομική πραγματικότητα; Ποια βήματα απαιτούνται σε επενδύσεις και πολιτική βούληση;
Η ευρύτερη κρίση αυτών των μεταλλευμάτων μπορεί να είναι ευκαιρία για την Ελλάδα. Πρωτίστως η περίπτωση του Γάλλιου, ως παραπροϊόν της εξόρυξης και επεξεργασίας βωξίτη σε αλουμίνια. Χαίρομαι παρακολουθώντας το έργο της METLEN/Mytilineos να ξεκινήσει την πρώτη παραγωγή πρωτογενούς Γάλλιου εκτός Κίνας. Ξεκλειδώνει μια μοναδική ευκαιρία διπλωματικού κεφαλαίου για την Ελλάδα με χώρες σαν τον Καναδά που μπορούν άμεσα να το επεξεργαστούν και χώρες σαν την Αμερική, Γερμανία και Ιαπωνία που έχουν μεγάλη ζήτηση για αυτό ως τερματικοί καταναλωτές στην παραγωγή ημιαγωγών (semiconductor chips/wafers).
Στην περίπτωση μαγνητών σπάνιων γαιών για αυτοκινητοβιομηχανίες, θεωρώ ότι η ευκαιρία της Ελλάδας είναι πολύ περιορισμένη αλλά και εξίσου μοναδική. Η χώρα έχει την τύχη να φιλοξενεί κέντρο έρευνας και καινοτομίας της Tesla, συγκεκριμένα για κινητήρες ηλεκτροκίνησης. Έτσι, με την άγκυρα του κέντρου έρευνας κινητήρων της Tesla στην Ελλάδα, θεωρώ πως η Ελλάδα μπορεί να εξελιχθεί αντίστοιχα και σε ερευνητικό κόμβο ανάπτυξης καινοτόμων μαγνητών σπάνιων γαιών για κινητήρες επόμενων γενεών, τόσο για ηλεκτροκίνητα αυτοκινήτα όσο και για τεχνολογίες του μέλλοντος όπως τα ανθρωποειδή ρομπότ. Ίσως το πιο σημαντικό κεφάλαιο της Ελλάδας στις σπάνιες γαίες να είναι οι άνθρωποι της. Η λίστα με τους Έλληνες που αυτή τη στιγμή διαπρέπουν παγκοσμίως στις σπάνιες γαίες δεν είναι μικρή. Κάποιοι από τους καλύτερους ερευνητές σπανίων γαιών παγκοσμίως είναι Έλληνες και απόφοιτοι ελληνικών ΑΕΙ. Μεταξύ των κορυφαίων σχεδιαστών κινητήρων του κόσμου είναι δεκάδες Έλληνες μηχανικοί, ακαδημαϊκοί και συγγραφείς διεθνούς αναγνώρισης. Με θέληση και επαγγελματισμό, είμαι βέβαιος πως όλοι τους έχουν πάρα πολλά να προσφέρουν σε ανάπτυξη ευκαιριών στην Ελλάδα γύρω από τις σπάνιες γαίες.
– Η Τουρκία έχει ανακοινώσει εντοπισμό σημαντικών αποθεμάτων σπάνιων γαιών και επενδύσεις στην επεξεργασία τους. Πώς αξιολογείτε αυτή την εξέλιξη;
Τα τελευταία 20 χρόνια, έχουν ανακοινωθεί 200 ανακαλύψεις κοιτασμάτων εκτός Κίνας. Σε όλο αυτό το διάστημα έχει ανοίξει μόνο 1 καινούριο βιώσιμο ορυχείο. Ίσως είναι ακόμα έκπληξη για κάποιους, αλλά οι σπάνιες γαίες δεν είναι σπάνιες. Αυτό που τις καθιστά δύσκολες στην πρόσβαση και μεταποίηση είναι η εύρεση αποθεμάτων με οικονομική λογική εξόρυξης και διαχωρισμού. Ο νόμος πιθανοτήτων δεν είναι με το μέρος κανενός κοιτάσματος. Επιτυχία δεν είναι ο εντοπισμός αποθεματικού. Είναι πολυετής ο δρόμος τεχνοοικονομικής μελέτης, κατασκευής και λειτουργίας ορυχείου. Ας ξανακάνουμε αυτή τη συζήτηση σε μια δεκαετία.
Ο Πέτρος Κασφίκης είναι διαπιστευμένος ανταποκριτής στον Λευκό Οίκο και στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ για τον τηλεοπτικό σταθμό MEGA και την εφημερίδα Το Βήμα. Για τις τελευταίες εξελίξεις από την Ουάσιγκτον μπορείτε να κάνετε εγγραφή στο κανάλι του στο YouTube: youtube.com/c/PKas?sub_confirmation=1
