ΛΕΥΚΩΣΙΑ – “Η πληγή του δράματος των αγνοουμένων [και των δύο περιόδων των βίαιων συγκρούσεων 1963-64 και 1974] θα κλείσει όταν εντοπιστεί και ο τελευταίος αγνοούμενος. Τότε θα έχουμε αφαιρέσει ένα μεγάλο εμπόδιο μεταξύ των δύο κοινοτήτων για συνεργασία”, επισήμανε σε συνέντευξή του στην εφημερίδα “Φιλελεύθερος” της Κύπρου, ο Ελληνοκύπριος εκπρόσωπος της Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων (ΔΕΑ), Λεωνίδας Παντελίδης.
Στη συνέντευξή του στην Μυρτώ Ζουμίδου, ο κ. Παντελίδης μιλά για το δικοινοτικό έργο που επιτελεί η Επιτροπή, επεξηγεί τη διαδικασία από την ώρα που λαμβάνει η ΔΕΑ μια πληροφορία, τη διαδρομή που ακολουθεί μέχρι την ταυτοποίηση και την παράδοση των οστών στους οικείους τους και περιγράφει τα προσωπικά του βιώματα από την εμπλοκή του στην ΔΕΑ.
-Σε ποιό σημείο βρισκόμαστε σήμερα από τότε που ξεκίνησαν οι πρώτες ανασκαφές για την εκταφή λειψάνων αγνοουμένων προσώπων της Κύπρου και την ταυτοποίησή τους;
-Το πρόγραμμα ανασκαφής και εκταφής λειψάνων αγνοουμένων, άρχισε το 2006, αφού προηγήθηκε η συμφωνία των δύο πλευρών για τον σχετικό κατάλογο. Η Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων εργάζεται με βάση τον κατάλογο αυτό. Υπάρχουν όμως και άλλες περιπτώσεις πεσόντων που δεν εμπίπτουν όμως στους όρους εντολής της ΔΕΑ.
Αξίζει να σημειώσουμε ότι, οι δύο κοινότητες, κατέθεσαν επίσημα στην Διερευνητική Επιτροπή 1.510 υποθέσεις Ελληνοκυπρίων και 492 υποθέσεις Τουρκοκυπρίων αγνοουμένων των περιόδων 1963 – 1964 και 1974.
Από τον κατάλογο που έχουμε στην κατοχή μας μέχρι και τις 30 Σεπτεμβρίου 2022, έχουν εντοπιστεί περί τα 1.188 αγνοούμενα πρόσωπα, έχουν ταυτοποιηθεί 1.027, ενώ βρίσκεται σε εξέλιξη η διαδικασία ταυτοποίησης άλλων 161 προσώπων, τα οστά των οποίων βρίσκονται στο ανθρωπολογικό εργαστήριο.
Οι εργασίες της ΔΕΑ εκτείνονται στις ανασκαφές και στον εντοπισμό Ελληνοκυπρίων αγνοουμένων στις κατεχόμενες περιοχές και Τουρκοκυπρίων αγνοουμένων σε όλη την επικράτεια του νησιού.
Σήμερα, πραγματοποιούνται ταυτόχρονα επτά ανασκαφές από ισάριθμα συνεργεία, από κοινού με το τουρκοκυπριακό γραφείο της ΔΕΑ. Τόσο τα συνεργεία των ανασκαφών όσο και τα ανθρωπολογικά συνεργεία είναι μεικτά. Το πεδίο της έρευνας και της συλλογής πληροφοριών, διεξάγεται ανεξάρτητα από το κάθε γραφείο. Όταν για παράδειγμα μια υπόθεση που διερευνάται από κάποιο από τα δύο γραφεία φθάσει σε ένα σημείο, τότε ζητείται η συνδρομή της άλλης πλευράς, προκειμένου να ετοιμαστεί ο φάκελος της υπόθεσης και να συνεχίσει η έρευνα από κοινού για να ληφθεί η απόφαση εάν θα προχωρήσουμε σε ανασκαφή.
-Τόσες δεκαετίες αργότερα, οι συγγενείς πρώτου βαθμού των αγνοουμένων φεύγουν από τη ζωή… Πόσο δυσχεραίνει το έργο σας αυτό;
-Εμείς δουλεύουμε για τις οικογένειες που θέλουν να διακριβωθεί η τύχη των δικών τους. Η ΔΕΑ νιώθει την πίεση να εργαστεί όσο πιο γρήγορα και αποτελεσματικά μπορεί, γιατί ο χρόνος τελειώνει. Φεύγουν από τη ζωή οι συγγενείς πρώτου βαθμού και θέλουμε να επιστραφούν όσο βρίσκονται εν ζωή τα αγαπημένα τους πρόσωπα. Πολλοί από αυτούς όμως έχουν ήδη φύγει από τη ζωή. Ξέρετε, ήδη, έχουν αρχίσει να φεύγουν από τη ζωή ακόμη και οι σύζυγοι των αγνοουμένων που το 1974 ήταν 20 και 25 ετών. Τα παιδιά τους είναι ήδη, οι νεαρότεροι τουλάχιστον, 48 ετών.
-Πώς «συναρμολογείτε» τις πληροφορίες σας για να αρχίσετε μια διαδικασία εκταφής και ποια είναι η διαδρομή μέχρι την παράδοση των οστών ενός αγνοουμένου στην οικογένειά του;
-Παλαιότερα, δουλεύαμε με φακέλους που περιείχαν πληροφορίες τις οποίες θα έπρεπε να διαβάσουν οι ερευνητές, να πάρουν σημειώσεις και να συνδέσουν τα δεδομένα που είχαν ενώπιον τους για να προχωρήσουν. Σήμερα, γίνεται η επεξεργασία των πληροφοριών μέσω της τεχνολογίας. Έχουμε μεταφέρει όλες τις πληροφορίες μας σε ψηφιακή πλατφόρμα και πλέον δουλεύουμε οπτικά και στη βάση χαρτών που έχουμε στην κατοχή μας.
Όλες οι πληροφορίες που χρειαζόμαστε βρίσκονται σε μία οθόνη. Πλέον μπορούμε να δούμε για παράδειγμα, αεροφωτογραφίες για σημεία πώς ήταν και πώς άλλαξαν στο πέρασμα των χρόνων. Μπορούμε για παράδειγμα να δούμε πληροφορίες ιδιοκτησίας, πού έχει σημειωμένα πηγάδια το κτηματολόγιο στους χάρτες του, να δούμε ακόμη πού υπήρχαν δρόμοι στο παρελθόν και πού βρίσκονται σήμερα καινούργιοι δρόμοι. Η σύνδεση των πληροφοριών ανά χρονολογία γίνεται αυτόματα. Πρέπει να σας πω ότι οι πληροφορίες είναι προσβάσιμες και στις δύο πλευρές.
Σε ό,τι αφορά τις διαδικασίες, τα οστά αφού εντοπιστούν, συλλέγονται από τους αρχαιολόγους στο πεδίο και ακολούθως παραδίδονται στο ανθρωπολογικό εργαστήριο της Επιτροπής το οποίο είναι στελεχωμένο με δικούς μας επιστήμονες. Στην πρώτη φάση των εργασιών μετέχουν οι ανθρωπολόγοι, των οποίων η δουλειά είναι να καθαρίσουν και να συναρμολογήσουν τα οστά στο βαθμό που μπορεί να γίνει. Οι ανθρωπολόγοι μπορούν να εξαγάγουν συμπεράσματα για την ηλικία, το φύλο, το ύψος κ.ο.κ.
Ακολούθως γίνεται η δειγματοληψία. Από την κάθε περίπτωση ανευρεθέντων οστών που έχουν ενώπιον τους, λαμβάνουν διάφορα δείγματα και τα αποστέλλουν σε εξειδικευμένο εργαστήριο στην Αμερική όπου γίνεται ανάλυση DNA. Aν προκύψει κάποιο γενετικό προφίλ, μας στέλνουν πίσω τα αποτελέσματα και οι δικοί μας γενετιστές αναλύουν με βάση τα στοιχεία που έχουν από τις οικογένειες. Να πούμε ότι η ταυτοποίηση υποδεικνύει, για παράδειγμα, ότι αυτός είναι γιος αυτής της οικογένειας ή αδελφός με αυτά τα πρόσωπα.
Όταν γίνει η ταυτοποίηση, πλέον πρέπει να είμαστε βέβαιοι πάνω από το 99% ότι πρόκειται για συγκεκριμένο πρόσωπο για να ειδοποιήσουμε την οικογένεια. Στο παρελθόν είχαν γίνει ορισμένα λάθη και πλέον τα πρωτόκολλα είναι πιο αυστηρά. Στη συνέχεια ειδοποιούμε την οικογένεια μέσω των λειτουργών ψυχολογικής στήριξης της ΔΕΑ ότι είχαμε κάποια αποτελέσματα που αφορούν το αγαπημένο τους πρόσωπο. Έρχονται στο εργαστήριο και τους γίνεται μια πλήρης ενημέρωση για όλα όσα αφορούν την υπόθεσή τους. Τους εξηγούμε τη διαδρομή, πώς φτάσαμε στην πεποίθηση ότι είναι ο συγγενής τους, χωρίς να αποκρύβουμε πληροφορίες. Πρόκειται για μία παρουσίαση περί τις δύο ώρες στην παρουσία των μελών της ομάδας μας, τους ερευνητές, τους ψυχολόγους, τους αρχαιολόγους, τον αρχηγό της ανασκαφής. Σε αυτό το στάδιο, δεν παραδίδουμε τα οστά. Όταν οι ίδιοι κάνουν τις διευθετήσεις που επιθυμούν για την κηδεία, τότε παραδίδουμε τα οστά. Βεβαίως οι λειτουργοί μας πρέπει να πω ότι έχουν επαφή με τις οικογένειες και μετά την κηδεία.
Η ΔΕΑ άνοιξε ανασκαφή επτά φορές χωρίς αποτέλεσμα …
-Ποιες είναι οι πιο δύσκολες περιπτώσεις εκταφής με τις οποίες βρέθηκε αντιμέτωπη η ΔΕΑ;
-Σίγουρα, υπάρχει πάντα ο βαθμός δυσκολίας. Είναι αρκετά σημεία που σήμερα έχουν αλλοιωθεί λόγω κτηρίων, μετακίνησης και προσπαθούμε να βρούμε εναλλακτικούς τρόπους. Σε αυτό έρχεται να προστεθεί η αλλοίωση του περιβάλλοντος αλλά και η ακρίβεια των πληροφοριών. Υπάρχει συγκεκριμένη περίπτωση στην οποία η ΔΕΑ άνοιξε ανασκαφή επτά φορές χωρίς αποτέλεσμα. Όμως θα συνεχίσουμε.
Άλλο ένα παράδειγμα στην κατεχόμενη Κερύνεια όπου υπάρχουν πληροφορίες για ομαδικό τάφο, έχουν κτιστεί έξι πολυκατοικίες. Θα προσπαθήσουμε να ξεκινήσουμε την ανασκαφή σε σημεία ανάμεσα τους, στα περάσματα. Άλλο ένα παράδειγμα, βόρεια της Λευκωσίας, είχαμε πληροφορίες για τρία φορτηγά όπου έγινε περισυλλογή νεκρών και ταφή. Έχουμε εντοπίσει τους νεκρούς δύο φορτηγών και ψάχνουμε επανειλημμένα το τρίτο και δεν το βρίσκουμε. Δεν μπορούμε να σταματήσουμε να αναζητούμε τα πρόσωπα αυτά.
-Ποιος είναι ο μικρότερος και ποιος είναι ο μεγαλύτερος αγνοούμενος που έχει εντοπιστεί;
-Η ΔΕΑ έχει εντοπίσει από μερικών μηνών βρέφη και από τις δύο κοινότητες μέχρι και υπερήλικες άνω των 90 ετών. Όπως αντιλαμβάνεστε οι περιπτώσεις αυτές αφορούν άμαχο πληθυσμό. Ιδιαίτερα στις περιπτώσεις των γηραιότερων, πρόκειται για ανθρώπους που αδυνατούσαν να μετακινηθούν και να φύγουν από τα χωριά τους, εγκλωβισμένοι κατά κύριο λόγο, με αποτέλεσμα να χαθούν, χωρίς κανείς να γνωρίζει την τύχη τους.
-Ποιες δυσκολίες υπάρχουν σήμερα σε ό,τι αφορά το έργο της ΔΕΑ;
-Στο κομμάτι των πληροφοριών που φθάνουν κοντά μας, μπορώ να πω ότι σήμερα όσοι γνωρίζουν δεν είναι τόσο «κουμπωμένοι» όσο στο παρελθόν για να μιλήσουν. Ωστόσο υπάρχει μια διαδικασία ελέγχου και αξιοπιστίας των πληροφοριών.
Σε ό,τι αφορά το πρακτικό κομμάτι, κάνουμε ό,τι μπορούμε για να διασφαλίσουμε την ομαλή εξέλιξη του προγράμματος χωρίς καμία απολύτως διάκριση. Το τονίζω ότι ψάχνουμε για όλους ανεξαιρέτως τους αγνοούμενους και μας ενδιαφέρει το ζήτημα στην ανθρωπιστική του πτυχή για να κλείσει επιτέλους το δράμα των οικογενειών.
Οι Ελλαδίτες αγνοούμενοι
Τι γίνεται με το ζήτημα της ταυτοποίησης αριθμού Ελλαδιτών και τις περιπτώσεις που οι οικείοι τους δεν δίνουν δείγμα DNA;
Είμαστε σε τακτική επικοινωνία και με τις οικογένειες των Ελλαδιτών αγνοουμένων και μέσω των Συνδέσμων τους. Οι λειτουργοί ψυχολογικής στήριξης της ΔΕΑ επισκέπτονται την Ελλάδα για να έχουν επαφή με τις οικογένειες. Δεν πιστεύω ότι θα είναι τόσο μείζον ζήτημα αυτό με το DNA. Σίγουρα, οι οικογένειες θα πρέπει να φτάσουν σε ένα σημείο που θα νιώθουν οι ίδιοι άνετα να δώσουν δείγμα DNA, εάν πεισθούν ότι έχουμε βρει κάποια υποψήφια πρόσωπα που μπορεί να αφορούν τον δικό τους ή είμαστε κοντά. Οι λόγοι που ορισμένοι μέχρι στιγμής δεν το πράττουν, ενδεχομένως να πιστεύουν ότι ο δικός τους είναι ζωντανός. Η ψυχολογία των συγγενών δεν είναι κάτι απλό και δεν μπορούμε να τους πιέσουμε, παρά μόνο να είμαστε κοντά τους.
Nα πω ότι, συνολικά έχουν γίνει 22 ταυτοποιήσεις Ελλαδιτών από τη ΔΕΑ, από τους οποίους οι τρεις είναι πεσόντες. Ο συνολικός αριθμός Ελλαδιτών Αγνοουμένων στην Κύπρο από την περίοδο 1963-64 και 1974 είναι 81. Ο αριθμός αυτός δεν περιλαμβάνει Ελλαδίτες πεσόντες που ανέρχονται σε 43.
Στην πρώτη κατηγορία, συμπεριλαμβάνονται τέσσερις αγνοούμενοι από την περίοδο 1963- 64, 59 ΕΛΔΥΚάριοι (1974), καθώς και 13 άλλοι οι οποίοι υπηρέτησαν την Εθνική Φρουρά το 1974, ένας πολίτης (1974) και 4 των οποίων τα ονόματα δεν είχαν κατατεθεί.
Σε Συγχαρί, Άσσια, Κερύνεια αρκετοί ομαδικοί τάφοι
-Πού εντοπίσατε τους περισσότερους ομαδικούς τάφους;
-Ομαδικοί τάφοι εντοπίστηκαν σε διάφορα μέρη του νησιού, τόσο στις κατεχόμενες, όσο και στις ελεύθερες περιοχές. Πιστεύουμε όμως ότι υπάρχουν ακόμη κι άλλα σημεία ομαδικών τάφων στα οποία η ΔΕΑ επικεντρώνεται, χωρίς βέβαια να μπαίνουν στην άκρη οι ατομικές περιπτώσεις αγνοουμένων. Προσπαθούμε όμως να «τρέχουμε» παράλληλα τις διαδικασίες.
Να πω ότι έγιναν και στο παρελθόν προσπάθειες για κάποιες περιπτώσεις που υπήρξαν πληροφορίες για ομαδικούς τάφους, δυστυχώς όμως χωρίς αποτέλεσμα. Ελπίζουμε όμως ότι σήμερα είμαστε πιο κοντά. Βρεθήκαμε ενώπιον ομαδικών τάφων Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων σε διάφορες περιοχές όπως στο Συγχαρί, στην Κερύνεια, σε χωριά στην Αμμόχωστο, στην Άσσια σε χωριό κοντά στη Λεμεσό. Αρκετοί από αυτούς αφορούν αμάχους και των δύο κοινοτήτων.
Σε ό,τι αφορά τον εντοπισμό αγνοουμένων μετά από μάχες, το έργο της ΔΕΑ ήταν πιο εύκολο, στις περιπτώσεις όπου υπήρχαν επιζήσαντες και μπορούσαν να υποδείξουν σημεία στους ερευνητές.
H καλύτερη οδός είναι η αλήθεια
-Θυμάστε κάποια χαρακτηριστική ιστορία από τις εκατοντάδες που έχει διερευνήσει η ΔΕΑ; Εσείς πώς βιώνετε συναισθηματικά την εμπλοκή σας;
-Όλες οι περιπτώσεις που χειρίζεται η ΔΕΑ είναι τραγικές. Είναι όλες ανεξαιρέτως οι υποθέσεις ιδιαίτερα δύσκολες από κάθε άποψη. Εδώ στο γραφείο μου, όταν δουλεύουμε με τις πληροφορίες που έχουμε ενώπιόν μας, προσπαθούμε να είμαστε απόλυτα ψύχραιμοι. Δουλεύουμε με αστυνομικές μεθόδους και μας ενδιαφέρει τι λέει η πληροφορία χωρίς να μπαίνουμε στο ανθρώπινο κομμάτι. Αναπόφευκτα όμως, για τα μέλη της ΔΕΑ, μπαίνει το ανθρώπινο όταν πια κλείσει ο κύκλος της διερεύνησης, του εντοπισμού και της ταυτοποίησης των οστών ενός αγνοουμένου και πάμε στις κηδείες και τα μνημόσυνα.
Πλέον, αποφεύγω να κάνω ομιλίες σε μνημόσυνα, διότι το συναισθηματικό βάρος είναι δυσβάσταχτο. Όταν αρχίσεις να μιλάς για τις συνθήκες ζωής και την προσωπικότητα ενός αγνοουμένου πριν χαθεί, είναι πολύ δύσκολο. Οι αγνοούμενοι του 1974 είναι σχεδόν συνομήλικοι μου. Τότε ήμουν ήδη ένα χρόνο στην εφεδρεία, διότι έκανα τη στρατιωτική μου θητεία 1971- 73. Πολύ εύκολα μπορώ να σκεφτώ ότι κάποιοι εξ αυτών ήταν συστρατιώτες μου και μπορεί να κοιμόντουσαν και δίπλα μου στον θάλαμο.
Όμως, στο δικό μας έργο, το συναίσθημα είναι πολύ κακός σύμβουλος. Προσπαθούμε να επικεντρωνόμαστε σε γεωγραφικού τύπου πληροφορίες, παρόλο που γνωρίζουμε πέρα από αυτές, τι έγινε στο κάθε χωριό, στο κάθε καφενείο, στην κάθε περιοχή που εντοπίζονται οι αγνοούμενοι.
-Θα κλείσει ποτέ η πληγή του δράματος των αγνοουμένων;
-Για μας είναι μεγάλη η δυσκολία όταν ερχόμαστε σε επαφή με τους συγγενείς των αγνοουμένων. Όταν έρχονται κοντά μας οι οικογένειες, τους λέμε όσα ξέρουμε, χωρίς να αποκρύπτουμε τίποτα. Η καλύτερη οδός είναι η αλήθεια. Εδώ στο γραφείο μας έρχονται και Τουρκοκύπριοι για να μάθουν πληροφορίες για την τύχη των δικών τους. Για μας το ζήτημα είναι ξεκάθαρο. Αναζητούμε όλους ανεξαιρέτως τους αγνοούμενους και των δύο περιόδων των βίαιων συγκρούσεων, μέχρι να εντοπιστεί και ο τελευταίος. Τότε θα κλείσει η πληγή.
Όταν εντοπιστεί και ο τελευταίος αγνοούμενος, θα έχουμε αφαιρέσει ένα μεγάλο εμπόδιο μεταξύ των δύο κοινοτήτων για συνεργασία. Η ΔΕΑ είναι μια απόδειξη ότι μπορούμε να κάνουμε πράγματα μαζί και μάλιστα πάρα πολύ δύσκολα.
Πηγή: Φιλελεύθερος – www.philenews.com
Συνέντευξη: Μυρτώ Ζουμίδου/ Φωτογραφίες: Γιώργος Χριστοφόρου