του Πέτρου Κασφίκη
Όταν ο Νίκος Χριστοδουλίδης θα προσγειωθεί στη Νέα Υόρκη για πρώτη φορά ως πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας θα τον συνοδεύει ένας ισχυρός άνεμος αλλαγής. Ένας άνεμος που προέκυψε από τις τεκτονικές αλλαγές που συντελούνται στη Ανατολική Μεσόγειο και ο οποίος είναι ευνοϊκός για τη σχέση της Κύπρου τόσο με τις ΗΠΑ και όσο και με τους περισσότερους καίριους περιφερειακούς παίχτες.
Για χρόνια στην Ουάσιγκτον ακουγόταν η φράση «το Κυπριακό πρόβλημα». Η γραφειοκρατία της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής αρέσκεται συχνά να χρησιμοποιεί απλές φράσεις για να περιγράψει περίπλοκα ζητήματα. Η χρήση μιας πολύ απλής φράσης διατρέχει τον κίνδυνο όχι μόνο να αποτύχει να συλλάβει τις αποχρώσεις ενός ζητήματος, αλλά να δημιουργήσει εσφαλμένες αντιλήψεις που οδηγούν με τη σειρά τους στη διαμόρφωση κακής πολιτικής. Σε αυτή δυστυχώς την παγίδα είχε εγκλωβιστεί για πολλά χρόνια η πολιτική των ΗΠΑ για την Κύπρο.
Η έμφαση στη λέξη «πρόβλημα» πρόδιδε μια προκατάληψη σχετικά με την Κύπρο: το νησί παρουσίαζε προκλήσεις προς διαχείριση και όχι ευκαιρίες για αξιοποίηση. Ως εκ τούτου, η Κυπριακή Δημοκρατία αντιμετωπίστηκε ως «κοινότητα» και όχι ως μια χώρα εταίρος που προσέφερε ευκαιρίες για συνεργασία.
Οι ευκαιρίες επίλυσης του Κυπριακού – όπως το ελαττωματικό Σχέδιο Ανάν – είχαν σκοπό να κλείσουν άρον άρον το Κυπριακό για να το απομακρύνουν ως εμπόδιο από άλλες ευρύτερες διπλωματικές πρωτοβουλίες (σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας για παράδειγμα) αντί να αναδείξουν μια Κύπρο που θα είχε ισχυρότερες σχέσεις με την Ουάσιγκτον και σημαντικότερο περιφερειακό ρόλο.
Ωστόσο, 49 χρόνια μετά την τουρκική εισβολή και κατοχή, η Κύπρος θεωρείται όλο και περισσότερο ως η λύση και όχι ως το πρόβλημα στην Ουάσιγκτον. Σήμερα η διμερής σχέση βρίσκεται εν μέσω μιας βαθιάς αναμόρφωσης, κάτι που είναι ιδιαίτερα εμφανές στη συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας και της ενεργειακής διπλωματίας. Αυτή η αλλαγή μπορεί να αποδοθεί στον καταλυτικό ρόλο που έπαιξε το αμερικανικό Κογκρέσο και στη διορατικότητα συγκεκριμένων αξιωματούχων του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, οι οποίοι επανεξέτασαν την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου με μια νέα στρατηγική ματιά.
Μετά την εισβολή του 1974, ο στόχος της Τουρκίας ήταν να πείσει τους δυτικούς εταίρους της να βάλουν τις σχέσεις με την Κύπρο στο πάγο ώστε το νησί να μπει σε μια φάση ατέρμονης αναμονής. Το σκεπτικό των επιχειρημάτων της Άγκυρας ήταν ότι κάτι τέτοιο θα ασκούσε μια απαραίτητη και καλώς νοούμενη πίεση ώστε να επιτευχθεί μια οριστική λύση επανένωσης. Και δυστυχώς ουκ ολίγοι τσίμπησαν και αγόρασαν αυτό το επιχείρημα τις προηγούμενες δεκαετίες στην Ουάσιγκτον. Έτσι οι ΗΠΑ προσπάθησαν να επιτύχουν μια λεπτή ισορροπία. Καταδικάσαν το σημερινό status quo ως απαράδεκτο, απέφυγαν, όμως, να καλλιεργήσουν δεσμούς άμυνας και ασφάλειας με την κυπριακή κυβέρνηση, αποφεύγοντας έτσι να δυσαρεστήσουν την Τουρκία.
Αυτή τελικά η προσέγγιση όχι μόνο απέτυχε να διευκολύνει τη διαδικασία της επανένωσης αλλά οδήγησε και στη σπατάλη πολύτιμου χρόνου σε μια περίοδο που η Ανατολική Μεσόγειος βίωνε μια αναζωπύρωση του ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων. Σε αυτό το νέο σκηνικό, η Ρωσία ενίσχυε τη στρατιωτική της παρουσία στη Συρία και στη Λιβύη, ενώ η Κίνα τοποθετούταν στρατηγικά στην Ανατολική Μεσόγειο στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας του «Belt and Road Initiative». Τη ίδια όμως στιγμή που η Δύση χρειαζόταν την Τουρκία ως ένα αξιόπιστο σύμμαχο στη περιοχή, η Άγκυρα είχε ξεκινήσει να χαράζει το δικό της δρόμο με στόχο να πετύχει στρατηγική αυτονομία.
Αυτή η αναζήτηση αυτονομίας έγινε εμφανής σε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, που κυμαίνονται από τις ρωσικές στρατιωτικές προμήθειες έως τις προσπάθειες καταπολέμησης της τρομοκρατίας και την αποφυγή των κυρώσεων εναντίον της Μόσχας. Αυτή η απρόβλεπτη Τουρκία έφερε στην επιφάνεια την ανάγκη για ένα νέο πολιτικό όραμα για την Ανατολική Μεσόγειο. Αντί να τοποθετήσει μια χώρα στο επίκεντρο αυτού του νέου σχεδιασμού, η Ουάσιγκτον επιδίωξε να αναπτύξει ένα πλέγμα περιφερειακών συμμάχων και εταίρων που θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τις νέες προκλήσεις, υπερασπιζόμενοι παράλληλα τα συμφέροντα της Δύσης.
Όπως λένε, η ιστορία γράφεται από το σωστό άτομο που βρίσκεται στο σωστό μέρος τη κατάλληλη στιγμή. Στην περίπτωση της Κύπρου, δεν υπήρχε ένας, αλλά πολλοί σωστοί άνθρωποι των οποίων τα μονοπάτια διασταυρώθηκαν. Αρχικά, υπήρξε ο πρόεδρος Νίκος Αναστασιάδης με τον τότε υπουργό Εξωτερικών Νίκο Χριστοδουλίδη. Και φυσικά, ο γερουσιαστής Menendez, ο οποίος για πολλά χρόνια ήταν φωνή βοώντος εν τη ερήμω στους διαδρόμους του Καπιτωλίου. Επιπλέον, τα τελευταία χρόνια προστέθηκαν πολλοί φίλοι της Κύπρου στο Κογκρέσου, όπου υποστήριξαν τα δύο νομοσχέδια ορόσημο που αναμόρφωσαν πλήρως τη στρατηγική των ΗΠΑ στην Ανατολική Μεσόγειο και την πολιτική τους έναντι της Κύπρου.
Εξίσου σημαντικό πρέπει να θεωρηθεί ότι υπήρξαν πολλοί γραφειοκράτες στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ που ήταν ανοιχτοί σε αυτή την αλλαγή. Ξεκινάνε από τον Wess Mitchell (πρώην υφυπουργός Εξωτερικών για ευρωπαϊκές και ευρασιατικές υποθέσεις), τον Frank Fannon (πρώην αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών για τους ενεργειακούς πόρους) και εκτείνονται ως τον Amos Hochstein (πρώην Αναπληρωτής Βοηθός Υπουργός Εξωτερικών για την Ενεργειακή Διπλωματία) και τον Jeffrey Payatt , ο οποίος ήταν ο πρώτος που συνέλαβε ως πρέσβης των ΗΠΑ στην Αθήνα τις νέες προοπτικές που θα ανοίξει η μετατροπή του λιμανιού της Αλεξανδρούπολης σε κόμβο εφοδιασμού και ενέργειας του ΝΑΤΟ.
Χωρίς αμφιβολία στη ΓΣ του ΟΗΕ ο πρόεδρος Χριστοδουλίδης θα καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια για να καλλιεργήσει ένα κλίμα που θα επιτρέψει την επανέναρξη των συνομιλίων για το Κυπριακό. Η Κύπρος, όμως, πλέον είναι πολλά περισσότερα πράγματα από το πρόβλημα της κατοχής που συνεχίζει να την βασανίζει. Υπό αυτό το πρίσμα, ο πρόεδρος θα έχει και πολλά άλλα αλλά εξίσου σημαντικά θέματα να συζητήσει. Ο αέρας της αλλαγής θα συνεχίσει να εκπνέει στην Ανατολική Μεσόγειο και η Κύπρος θα συνεχίσει να προχωράει όσο και εάν η Τουρκία προσπαθεί να τις τραβήξει πίσω κρατώντας την αιχμάλωτη.
Ο Πέτρος Κασφίκης είναι διαπιστευμένος ανταποκριτής στον Λευκό Οίκο, στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ, και στο Κογκρέσο.
Για τα τελευταία γεγονότα από την Ουάσιγκτον και τις ΗΠΑ μπορείτε να κάνετε εγγραφή στο YouTube: youtube.com/c/PKas?sub_confirmation=1